English version is here 
Το 1ο Δημοτικό Σχολείο Προσοτσάνης είναι ένα ιστορικό, εμβληματικό σχολείο, η ιστορία του οποίου μαρτυρεί τις αξίες και τα ιδανικά της κοινωνίας της ιστορικής κωμοπόλεως Προσοτσάνης σε μια δύσκολη περίοδο για όλο τον Ελληνισμό. Η απόφαση και το χρονικό της κατασκευής του κτιρίου μαρτυρεί την υψηλή και περίοπτη θέση, που η τοπική κοινωνία έθεσε την Παιδεία στην ιεράρχηση των αξιών της. Εμπνευστής και σαγηνευτής των ευαίσθητων ψυχών των καλοπροαίρετων φιλοπάτριδων κατοίκων της Θεοσώστου επαρχίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο εθνοϊερομάρτυρας άγιος Χρυσόστομος Μητροπολίτης Δράμας και μετέπειτα Σμύρνης. Σκοπός του να μορφώσει τη νέα γενιά των ελληνοπαίδων με της «προγονικής έσω και της θύραθεν σοφίας … νάματα», ώστε να καταστούν πνευματικά ατρόμητοι στον φοβερό χείμαρρο της βουλγαρικής εξαρχίας.
Υπάκουο το ποίμνιο στον Εθνάρχη του με πρωτεργάτες τους προεστούς και δημογέροντές τους, καθώς και την φημισμένη οικογένεια Μελά, το 1907 στο σπίτι ενός από αυτούς, του κ. Κωνσταντίνου Κατσιγιάννη, έγινε η πρώτη συνάντηση και αποφασίσθηκε η ανέγερση του σχολικού διδακτηρίου.
Η απόφαση έγινε πράξη και το 1909 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του νέου περίλαμπρου μεγάρου, που δέσποζε και εξακολουθεί να δεσπόζει στο κέντρο της Προσοτσάνης. Στις αίθουσές του δίδαξαν ονομαστοί εκπαιδευτικοί, όπως οι Παπαγεωργακόπουλος Α., Ιωαννίδου Β., Αντωνιάδου Ε., Γκρίκας Στ., Θέμελης Γ., Μελαδίνης Α., Γούργουλης Χ. και μορφώθηκαν πλείστοι από τους κατοίκους. Στα χρόνια λειτουργίας του γνώρισε υποβιβασμούς, προαγωγές, συγχωνεύσεις. Στον αύλειο χώρο του λειτούργησε και εξακολουθεί να λειτουργεί σχολικός κήπος και στις αίθουσές του εργαστήριο Πειραματικής Φυσικής και Βιβλιοθήκη. Το 1ο Δημοτικό Σχολείο έχοντας στερεά θεμέλια τις βαθιές του ρίζες στα βάθη του χρόνου, ατενίζει με αισιοδοξία το μέλλον, έχοντας ως φάρο του τις επιταγές του εμπνευστή και των θεμελιωτών του, όπως αποτυπώθηκαν στην εγχάρακτη εντοιχισμένη πλάκα που μας ενεχυρίασαν αενάως: «Αρχιερεύοντος Χρυσοστόμου, χορηγούντος Μελά, συνεπιχορηγούντων Ορθοδόξων Ελλήνων Προσωτσάνης, το περικαλλές ωκοδομήθη των Μουσών τόδε Μέγαρον, ένθα εισιόντες παίδες Ελλήνων προγονικής της έσω και της θύραθεν σοφίας αρύεσθε νάματα».
